Oligospermia – definicja i znaczenie kliniczne

Oligospermia (oligozoospermia) to stan, w którym liczba plemników w ejakulacie wynosi poniżej 15 mln/ml. Zgodnie z kryteriami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, 2021), wartość ta stanowi dolną granicę normy dla prawidłowej płodności męskiej. Obniżona liczba plemników nie jest chorobą samą w sobie, lecz istotnym objawem, który może wskazywać na zaburzenia funkcjonowania układu rozrodczego.

U wielu mężczyzn oligospermia jest diagnozowana w kontekście przedłużających się trudności z poczęciem dziecka. Może występować samodzielnie lub w połączeniu z innymi nieprawidłowościami w seminogramie – takimi jak astenozoospermia (obniżona ruchliwość plemników) czy teratozoospermia (nieprawidłowa morfologia).

Klasyfikacja oligospermii według WHO

W zależności od stężenia plemników w 1 ml nasienia, oligospermię dzieli się na:

• łagodną: 10–15 mln/ml
• umiarkowaną: 5–10 mln/ml
• ciężką: <5 mln/ml

Stopień oligospermii wpływa na rokowanie dotyczące naturalnego poczęcia oraz dobór metod leczenia niepłodności. W skrajnych przypadkach, przy stężeniach <1 mln/ml, konieczne jest zastosowanie technik wspomaganego rozrodu, takich jak ICSI.

Przyczyny oligospermii – ujęcie kliniczne

Oligospermia może mieć charakter pierwotny (wrodzony) lub wtórny (nabyty). Do najczęstszych przyczyn zalicza się:

1. Zaburzenia endokrynologiczne

Nieprawidłowa czynność osi podwzgórze–przysadka–jądra prowadzi do niedoboru gonadotropin (FSH, LH) i/lub testosteronu. Najczęściej występuje hipogonadyzm hipogonadotropowy (np. zespół Kallmanna) lub hipergonadotropowy (uszkodzenie jąder).

2. Czynniki środowiskowe i styl życia

Długotrwała ekspozycja na stres oksydacyjny, podwyższoną temperaturę jąder, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, niedobory mikroelementów (cynk, selen, kwas foliowy), otyłość i mała aktywność fizyczna mają istotny wpływ na parametry nasienia.

3. Varicocele

Żylaki powrózka nasiennego są najczęstszą anatomiczną przyczyną oligospermii. Obniżają jakość nasienia poprzez mechanizmy termiczne, hemodynamiczne i oksydacyjne. Varicocele występuje u 15% mężczyzn ogółem, ale nawet u 40% mężczyzn z niepłodnością pierwotną.

4. Infekcje

Przebyte stany zapalne jąder, najądrzy lub dróg wyprowadzających nasienie (np. po śwince, rzeżączce, chlamydiozie) mogą uszkadzać miąższ jądra i wpływać na produkcję plemników. Niektóre infekcje mają przebieg bezobjawowy.

5. Czynniki genetyczne

Do nieprawidłowości genetycznych prowadzących do oligospermii zaliczamy:

• mikrodelecje regionu AZF chromosomu Y,
• kariotyp 47,XXY (zespół Klinefeltera),
• translokacje chromosomowe.

6. Leki i toksyny

Negatywny wpływ mają m.in. sterydy anaboliczne, chemioterapia, radioterapia, niektóre antybiotyki, pestycydy, metale ciężkie i rozpuszczalniki organiczne.

Diagnostyka oligospermii

Seminogram – podstawowe narzędzie oceny płodności męskiej

Pierwszym etapem diagnostyki jest analiza nasienia, obejmująca ocenę:

• liczby plemników,
• ich ruchliwości (motility),
• morfologii (wg kryteriów Krugera),
• obecności komórek okrągłych i aglutynacji.

Badanie należy wykonać w certyfikowanym laboratorium, dwukrotnie, z zachowaniem 2–7 dni abstynencji przed każdą próbą. Niewłaściwe przygotowanie do badania lub wykonanie go w nieodpowiednich warunkach znacząco wpływa na wiarygodność wyników.

Diagnostyka różnicowa

W zależności od obrazu seminogramu i wywiadu lekarskiego wykonuje się dodatkowo:

• badania hormonalne (FSH, LH, testosteron, SHBG, prolaktyna),
• USG moszny i jąder (ocena varicocele, objętości jąder),
• badania genetyczne (kariotyp, mikrodelecje AZF),
• testy na infekcje (PCR, posiewy).

Leczenie oligospermii – podejście zindywidualizowane

Modyfikacja stylu życia

Zmiana nawyków jest wskazana u wszystkich pacjentów, niezależnie od innych czynników. Rekomenduje się:

• rzucenie palenia,
• redukcję masy ciała (jeśli BMI >25),
• dietę bogatą w antyoksydanty,
• eliminację alkoholu i używek,
• ograniczenie ekspozycji na ciepło (sauny, laptop na kolanach).

Poprawa może nastąpić po jednym cyklu spermatogenezy (ok. 72 dni).

Leczenie farmakologiczne

W przypadku zaburzeń hormonalnych stosuje się leczenie przyczynowe (np. gonadotropiny, antyestrogeny). W niektórych przypadkach stosuje się również leczenie empiryczne – m.in. przeciwutleniacze lub suplementy poprawiające jakość nasienia.

Leczenie operacyjne

Wskazaniem do operacji (np. mikrochirurgiczna varicocelektomia) jest potwierdzone varicocele II/III stopnia u pacjenta z niepłodnością i nieprawidłowym seminogramem. Poprawa parametrów nasienia obserwowana jest u 60–80% mężczyzn po zabiegu.

Wspomagane techniki rozrodu

W przypadku ciężkiej oligospermii, braku poprawy po leczeniu lub współistniejących czynników żeńskich, rekomenduje się metody ART:

• inseminacja domaciczna (IUI),
• in vitro (IVF),
• mikroiniekcja plemnika do komórki jajowej (ICSI).

Dobór metody zależy od indywidualnej sytuacji klinicznej pary.

Klinika Fertimedica w Warszawie zapewnia kompleksową diagnostykę niepłodności męskiej – od szczegółowej analizy nasienia, przez badania hormonalne i genetyczne, po konsultacje andrologiczne i dostęp do nowoczesnych metod wspomaganego rozrodu.

Jeśli wynik seminogramu wskazuje na obniżoną liczbę plemników, warto jak najszybciej podjąć dalszą diagnostykę. Oligospermia to istotny sygnał, który wymaga precyzyjnej oceny i indywidualnego podejścia terapeutycznego.