Azoospermia a niepłodność męska 

Azoospermia to medyczne określenie całkowitego braku plemników w ejakulacie. Wbrew pozorom, nie jest to bardzo rzadkie zjawisko. Według Światowej Organizacji Zdrowia dotyczy około 1% mężczyzn w populacji ogólnej oraz nawet 10–15% mężczyzn zmagających się z niepłodnością. Dla wielu par taka informacja jest zaskoczeniem, szczególnie że azoospermia najczęściej nie powoduje żadnych zauważalnych objawów.

W wyspecjalizowanych ośrodkach leczenia niepłodności, jest to jedno z częstszych rozpoznań stawianych w trakcie diagnostyki męskiej niepłodności. Dzięki nowoczesnym metodom możliwe jest ustalenie przyczyny i  w wielu przypadkach znalezienie sposobu, aby mimo braku plemników w nasieniu, uzyskać je z organizmu pacjenta i wykorzystać w leczeniu.

Rodzaje azoospermii i ich znaczenie w leczeniu

Lekarze wyróżniają dwa główne typy azoospermii. Pierwszy to postać obturacyjna, w której plemniki są produkowane w jądrach, ale z powodu przeszkody w drogach wyprowadzających nasienie nie mogą znaleźć się w ejakulacie. Przyczyną mogą być m.in. wrodzone wady anatomiczne, następstwa przebytych stanów zapalnych, urazów czy operacji.

Drugi rodzaj to azoospermia nieobturacyjna, w której problem leży w samej produkcji plemników. W takiej sytuacji jądra wytwarzają ich bardzo mało lub wcale. Może to być spowodowane zaburzeniami genetycznymi, chorobami hormonalnymi, powikłaniami po śwince, a także uszkodzeniami po chemioterapii lub radioterapii. Rozróżnienie między tymi dwiema postaciami ma kluczowe znaczenie, ponieważ determinuje możliwości leczenia i rokowanie.

Objawy – dlaczego azoospermia może pozostać niezauważona?

Wielu mężczyzn z azoospermią nie doświadcza żadnych dolegliwości. Wygląd nasienia jest taki sam jak u zdrowych mężczyzn, libido może być prawidłowe, a funkcje seksualne zachowane. Najczęściej diagnoza pojawia się dopiero po roku nieskutecznych starań o dziecko, kiedy para rozpoczyna badania w kierunku niepłodności.

Czasami jednak mogą wystąpić subtelne sygnały sugerujące problem, na przykład powiększenie gruczołów piersiowych (ginekomastia), zmniejszenie objętości jąder, obniżenie libido czy zaburzenia erekcji. W niektórych przypadkach dodatkowe choroby lub przebyte urazy w obrębie narządów płciowych również mogą nasuwać podejrzenie azoospermii.

Jak wygląda diagnostyka azoospermii?

Podstawowym badaniem jest analiza nasienia zgodna z wytycznymi WHO. Wykonuje się ją po 2–7 dniach wstrzemięźliwości seksualnej. Jeśli w próbce nie stwierdza się plemników, wynik trzeba potwierdzić w drugim badaniu, zazwyczaj po 2–3 tygodniach.

Kolejnym krokiem są badania hormonalne, które pomagają ocenić pracę przysadki i jąder – najczęściej oznacza się poziomy FSH, LH, testosteronu oraz prolaktyny. Wyniki mogą wskazywać, czy problem leży w regulacji hormonalnej, czy w samej produkcji plemników.

Badanie USG moszny pozwala ocenić budowę jąder i wykryć ewentualne żylaki powrózka nasiennego lub zmiany strukturalne. W niektórych przypadkach wykonuje się również USG przezodbytnicze, które daje możliwość oceny drożności przewodów wytryskowych.

Ważnym elementem diagnostyki są badania genetyczne. Mogą one ujawnić obecność mikrodelecji w chromosomie Y czy mutacji genu CFTR, co ma znaczenie nie tylko dla rokowania, ale także dla planowania ciąży i bezpieczeństwa przyszłego potomstwa.

Jeżeli istnieje szansa na odzyskanie plemników z jąder, wykonuje się biopsję, zarówno w celu oceny spermatogenezy, jak i ewentualnego pozyskania plemników do procedury zapłodnienia pozaustrojowego.

Leczenie azoospermii 

Możliwości leczenia zależą od przyczyny. Jeśli problem jest wynikiem zaburzeń hormonalnych, czasem możliwe jest leczenie farmakologiczne, które stymuluje jądra do produkcji plemników. W przypadkach niedrożności dróg nasiennych można rozważyć zabieg mikrochirurgiczny przywracający drożność lub pobranie plemników bezpośrednio z jąder lub najądrzy metodami TESE, microTESE czy MESA.

W azoospermii nieobturacyjnej leczenie przyczynowe bywa ograniczone, ale w części przypadków udaje się znaleźć pojedyncze plemniki podczas biopsji. Następnie można je wykorzystać w procedurze ICSI, w której plemnik jest wstrzykiwany bezpośrednio do komórki jajowej. To metoda, która dla wielu par staje się jedyną realną szansą na posiadanie biologicznego potomstwa.

Rokowanie – jakie są szanse na powodzenie?

Perspektywy leczenia są bardzo różne w zależności od rodzaju i przyczyny azoospermii. W postaci obturacyjnej szanse na odzyskanie plemników są niemal stuprocentowe. W nieobturacyjnej ten odsetek jest mniejszy i wynosi średnio 40–60%, choć indywidualne wyniki mogą być zarówno lepsze, jak i gorsze. Kluczowe jest, aby pacjent od początku wiedział, że proces diagnostyki i leczenia może być wieloetapowy i wymaga cierpliwości.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

W przypadku podejrzenia azoospermii warto skonsultować się z andrologiem – specjalistą zajmującym się diagnostyką i leczeniem męskiej niepłodności. To lekarz, który oceni wyniki badań, zaplanuje dalszą diagnostykę i dobierze możliwe metody leczenia.
W naszej klinice Fertimedica w Warszawie konsultacje prowadzi m.in. dr Wojciech Dziadecki, doświadczony androlog z wieloletnią praktyką w leczeniu niepłodności męskiej.

Azoospermia to poważne rozpoznanie, ale dzięki współczesnej medycynie często nie jest równoznaczna z brakiem szans na ojcostwo. Precyzyjna diagnostyka, indywidualne podejście do pacjenta oraz dostęp do nowoczesnych metod leczenia pozwalają wielu mężczyznom spełnić marzenie o biologicznym dziecku. Jeśli podejrzewasz u siebie ten problem, skonsultuj się z andrologiem – specjalistą, który przeprowadzi Cię przez cały proces diagnostyczny i leczenia.

Tekst ma charakter informacyjny i nie stanowi porady lekarskiej w rozumieniu obowiązujących przepisów prawa.

Najczęstsze pytania pacjentów

Czy azoospermia oznacza całkowitą bezpłodność?
Nie zawsze. Brak plemników w ejakulacie nie oznacza, że w ogóle nie są one produkowane. W wielu przypadkach można je uzyskać z jąder lub najądrzy i wykorzystać w leczeniu.

Czy można wyleczyć azoospermię lekami?
W niektórych przypadkach tak – zwłaszcza gdy przyczyną są zaburzenia hormonalne. Jednak w większości sytuacji konieczne jest zastosowanie metod chirurgicznych lub wspomaganego rozrodu.

Czy azoospermia może być dziedziczna?
Tak, część przyczyn ma podłoże genetyczne. W takich sytuacjach wskazana jest konsultacja genetyczna przed podjęciem decyzji o leczeniu.

Czy styl życia ma znaczenie?
Nie zmieni on przyczyn genetycznych czy anatomicznych, ale zdrowa dieta, aktywność fizyczna i unikanie używek wspierają ogólne zdrowie, co może mieć pozytywny wpływ na wyniki leczenia.